PANDANGAN TERHADAP ISU BERTUKAR-TUKAR HADIAH MELALUI CARA UNDIAN

1. Menurut sebahagian ulama daripada kalangan Fuqaha, pemberian hadiah (hibah) tidak boleh diikat dengan syarat. Antaranya ialah syarat mendapatkan balasan apabila memberi hadiah. Syarat tersebut tidak boleh diikat dalam ‘aqad hibah.

2. Apabila pemberian hadiah diikat dengan syarat mendapatkan balasan, maka ia bukan lagi ‘aqad hibah. Tetapi ia telah bertukar menjadi ‘aqad jual-beli (al-Bay’) pertukaran barang. Ini berdasarkan kepada pandangan Imam Malik dan jumhur ulama Mazhab al-Syafi’i yang berpendapat bahawa jika pemberian hibah disertai dengan syarat balasan, maka hibah tersebut mengambil hukum jual-beli (‘Aqad al-Bay’). (Rujuk : Al-Majmu’ Syarh al-Muhazzab karangan al-Imam al-Nawawi, Jilid 15, halaman 375, dan Mughni al-Muhtaj Ila Ma’rifah Ma’ani Alfaz al-Minhaj karya al-Imam Syamsuddin al-Khatib al-Syirbini, Jilid 2, halaman 522).

3. ‘Aqad jual-beli pertukaran barang pula menjadi sah jika memenuhi semua rukun ‘aqad jual-beli iaitu ‘Aqidan (penjual dan pembeli), Ma’qud ‘Alaih (barang dan harga barang) dan lafaz Sighah (Ijab dan Qabul). Walaupun berbeza nilai dan kuantiti antara pertukaran dua barang yang berbeza, ‘aqad jual-beli tetap sah selagimana ia memenuhi rukun, syarat, ‘uruf setempat, saling bersetuju dan meredhai (iaitu tiada unsur paksaan), dan tidak melibatkan barang ribawi yang sama jenis (contohnya pertukaran emas dengan emas).

4. Justeru dalam kes pertukaran hadiah, ia bukan lagi ‘aqad hibah, tetapi ia sudah bertukar menjadi ‘aqad jual-beli pertukaran barang. Maka ia tetap sah dan barang tersebut halal digunakan.

5. Tetapi yang menjadi masalah ialah pertukaran hadiah ini melalui undian. Apabila melalui undian, maka berlakulah gharar (ketidakpastian / manipulasi) pada rukun ‘aqad jual-beli iaitu ‘Aqidan (penjual dan pembeli) dan Ma’qud ‘Alaih (barang dan harga barang). Maksudnya ialah tidak jelas dan tidak pasti dari segi penjual, pembeli, barang dan harganya. Ini menyebabkan berlakunya unsur paksaan, tidak saling bersetuju dan tidak meredhai untuk bertukar barang.

6. Contohnya pada rukun barang yang di’aqadkan (Ma’qud ‘Alaih), barang tersebut mestilah diketahui dengan jelas oleh kedua-dua pihak yang ber’aqad, dan ia hendaklah ditentukan secara khusus. Selain itu, harga barang iaitu kadar nilai barang yang dijual hendaklah dipersetujui oleh kedua-dua pihak. (Rujuk : Hailani Muji Tahir & Sanep Ahmad. 2009. Aplikasi Fiqh Muamalat Dalam Sistem Kewangan Islam. Shah Alam : UPENA UiTM. Halaman 69).

7. Tetapi dalam kes bertukar-tukar hadiah melalui cara undian, barang tidak diketahui dengan jelas dan tidak ditentukan secara khusus. Bahkan harga barang juga tidak ditetapkan lebih awal dan tidak diketahui oleh kedua-dua pihak. Ini menyebabkan timbulnya perasaan tidak puas hati, tidak bersetuju dan tidak redha dengan barang yang diterima. Sedangkan antara syarat pada barang yang di’aqadkan (Ma’qud ‘Alaih) ialah ia mesti diketahui, iaitu dapat dilihat dengan jelas, diketahui kuantiti, berat dan jenisnya. ‘Aqad jual-beli pertukaran barang menjadi tidak sah jika menimbulkan penyesalan (kecewa dan tidak puas hati) kepada salah satu pihak. (Rujuk : Idris Ahmad S.H. 2012. Fiqh Syafii. Jilid 2. Kuala Lumpur : Pustaka Antara. Halaman 13).

8. Maka dalam kes bertukar-tukar hadiah melalui cara undian ini, ‘aqad jual-beli pertukaran barang tersebut adalah terbatal, fasid (rosak) dan tidak sah kerana wujud unsur gharar pada rukun ‘aqad jual-beli, wujud unsur paksaan, tidak saling bersetuju dan tidak meredhai untuk bertukar barang. Justeru, ‘aqad berkenaan tidak sah dan barang tersebut tidak halal digunakan oleh kedua-dua pihak yang ber’aqad.

WAllahu A’lam.

AL-FAQIR ILALLAH :

AL-FAQIR SYAMSUL HADI BIN ABDUL SUKOR.

Pengajian al-Quran dan al-Sunnah,

Pusat Kelestarian Turath Islami,

Fakulti Pengajian Islam,

Universiti Kebangsaan Malaysia.

(Ahad, 10 Sya'ban 1440 Hijriyyah / 14 April 2019).

RUJUKAN :

1. Hailani Muji Tahir & Sanep Ahmad. 2009. Aplikasi Fiqh Muamalat Dalam Sistem Kewangan Islam. Shah Alam : UPENA UiTM.

2. Idris Ahmad S.H. 2012. Fiqh Syafii. Jilid 2. Kuala Lumpur : Pustaka Antara.

3. Mohd Rofaizal Ibhraim, Dr Mohamed Yusef Niteh & Maad Ahmad. 2017. Bertukar-tukar Hadiah Melalui Undian Menurut Mazhab al-Syafie. Jurnal Sultan Alauddin Sulaiman Shah, 4 (2) : 206-217.